„Setka największych wynalazków nie dokona w życiu ludzkości tak wielkiej i wartościowej przemiany, jaką uczyni wprowadzenie międzynarodowego, neutralnego języka.”
Ludwik Zamenhof (1859-1917) – twórca języka esperanto
„Poznałem esperanto jako język bardzo prosty i łatwy, dostępny dla wszystkich; cieszyłem się właśnie jego prostotą i perspektywami, które otwiera przed ludźmi.”
„Esperanto jest najgenialniejszym połączeniem logiki i prostoty.”
prof. Tadeusz Kotarbiński
ESPERANTO – prosta i logiczna gramatyka 🙂
Dlaczego Esperanto jest tak zaskakująco łatwe do opanowania?
Wymowa – jak się pisze, tak się czyta!
Alfabet języka esperanto składa się z 28 liter:
a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z
Spółgłoski i samogłoski wymawiamy tak, jak w języku polskim, a z tzw. znakami diakrytycznymi następująco:
ĉ = cz ĉapo [czapo] czapka
ĝ = dż ĝangalo [dżangalo] dżungla
ĥ = ch ĥaoso [chaoso] chaos (! Dziś ĥ jest zastępowane przez k, h lub ĉ)
ĵ = ż ĵaketo [żaketo] żakiet
ŝ = sz ŝalo [szalo] szal
ŭ = ł aŭto [ałto] auto
v = w vino [wino] wino
Warto zauważyć brak „y” – jego rolę pełni „i”, które nie zmiękcza spółgłosek i nie łączy się z samogłoską występującą przed lub po niej, np.:
krei (tworzyć) czytamy: [kre-i], nie [krej]
radio (radio) czytamy: [rad-i-o], nie [rad-jo]
cigaro (cygaro) czytamy: [c-igaro], nie [ćigaro]
Akcent jest stały i pada zawsze na drugą sylabę od końca (jak w języku polskim).
Gramatyka – bez wyjątków!
Rzeczowniki (kto? co?) w liczbie pojedynczej kończą się literą „o”
domo – dom tablo – stół urbo – miasto
kato – kot muro – ściana knabo – chłopiec
Przymiotniki (jaki? jaka? jakie?) w liczbie pojedynczej, bez względu na rodzaj,
kończą się literą „a”
bela – ładny, -a, -e granda – duży, -a, -e
bona – dobry, -a, -e alta – wysoki, -a, -e
Liczbę mnogą tworzymy dodając literę „j” (m. in. do rzeczowników i przymiotników)
grandaj domoj – duże domy
belaj urboj – piękne miasta
Przysłówki (jak?) kończą się literą „e”
bone – dobrze bele – pięknie facile – łatwo
rapide – szybko diligente – pilnie simple – prosto
W języku esperanto są tylko dwa przypadki mianownik i biernik. Pozostałe są równe mianownikowi i tworzy się je za pomocą odpowiednich przyimków (sur, per, el, i in.) np.:
Mianownik (kto? co?) patro (ojciec)
Dopełniacz (kogo? czego?) de patro (ojca)
Celownik (komu? czemu?) al patro (ojcu)
Biernik (kogo? co?) patron (ojca)
Narzędnik (z kim? z czym?) kun patro (z ojcem)
Miejscownik (o kim? o czym?) pri patro (o ojcu)
Wołacz (ho!) patro! (ojcze!)
Zaimki osobowe
liczba pojedyncza: liczba mnoga:
mi – ja ni – my
vi – ty vi – wy
li – on ili – oni
ŝi – ona
ĝi – ono (dziecko, przedmiot, zwierzę)
Zaimki dzierżawcze tworzymy dodając „a” na końcu, a w liczbie mnogiej dodatkowo „j”
mia – mój (moja, -e) nia – nasz (nasza, -e)
miaj – moje (moi) niaj – nasze (nasi)
Odmiana czasownika
Wszystkie czasowniki są regularne, mają jedną formę dla wszystkich osób w obu liczbach i przyjmują odpowiednio końcówki:
Bezokolicznik – i
esti – być
ami – kochać
havi – mieć
Tryb oznajmujący:
Czas przeszły – is
mi estis – ja byłem(am)
mi amis – ja kochałem(am)
li havis – on miał
Czas teraźniejszy – as
vi estas – ty jesteś / wy jesteście
ili amas – oni (one) kochają
ĝi havas – ono ma
Czas przyszły – os
vi estos – wy będziecie
ni amos – my będziemy kochali(ły)
ŝi havos – ona będzie miała
Tryb warunkowy – us
li estus – on byłby
ŝi amus – ona kochałaby
ni havus – my mielibyśmy
Tryb rozkazujący – u
estu! – bądź
ĝi amu! – niech ono kocha
mi havu! – niech ja mam
Liczebniki
1 – unu 11 – dek unu
2 – du 15 – dek kvin
3 – tri 20 – dudek
4 – kvar 22 – dudek du
5 – kvin 40 – kvardek
6 – ses 100 – cent
7 – sep 300 – tricent
8 – ok 1000 – mil
9 – naŭ 5000 – kvin mil
10 – dek 2019 – du mil dek naŭ
Liczebniki porządkowe tworzymy dodając na końcu „a”
unua (1a) – pierwszy, -a, -e
trideka (30a) – trzydziesty, -a, -e
Słowotwórstwo – bogate i regularne
Charakterystyczną cechą języka esperanto jest rozwinięty system przed- i przyrostków, dzięki którym możemy tworzyć rodziny wyrazów, np.:
dis– rozdzielenie: doni (dawać) disdoni (rozdawać)
mal– przeciwieństwo: bona (dobry) malbona (zły)
pra– dawny, pra: nepo (wnuk) pranepo (prawnuk)
–an– członek, mieszkaniec: Eŭropo (Europa) eŭropano (Europejczyk)
–ar– zbiór: arbo (drzewo) arbaro (las)
–ec– cecha: amiko (przyjaciel) amikeco (przyjaźń)
–eg– zwiększenie: varma (ciepły) varmega (gorący)
–ej– miejsce: lerni (uczyć) lernejo (szkoła)
–et– pomniejszenie: malvarma (zimny) malvarmeta (chłodny)
–il– narzędzie: veturi (jechać) veturilo (pojazd)
–in– płeć żeńska: viro (mężczyzna) virino (kobieta)
–ist– zawód: dento (ząb) dentisto (dentysta)
–ul– osobnik: juna (młody) junulo (młodzieniec)
Słowa można tworzyć przez dodawanie do rdzenia odpowiednich końcówek, sufiksów czy słów, np. rdzeń „san” – związany ze zdrowiem
san+o = zdrowie / mal+san+o = choroba
san+a = zdrowy / mal+san+a = chory
san+i = być zdrowym / mal+san+i = być chorym
san+ul+o = zdrowy człowiek / mal+san+ul+o = chory człowiek
mal+san+ul+ej+o = szpital
san+stato = stan zdrowia
itd. – możliwości jest wiele…
Warto znać:
Bonan tagon! – Dzień dobry!
Bonan vesperon! – Dobry wieczór!
Bonan nokton! – Dobranoc!
Ĝis revido! – Do widzenia!
Saluton! – Cześć!
Dankon! – Dziękuję!
Pardonu – Przepraszam
Bonvolu – Proszę
Mi nomiĝas … – Nazywam się …
Słowniczek polsko – esperancki / Pola – esperanta vortareto
a, i, oraz, zaś – kaj łatwy – facila
adres – adreso łódź – boato
aktor – aktoro maj – majo
aktywny – aktiva miłość – amo
badać – esplori mleko – lakto
balon – balono muzyka – muziko
bawełna – kotono nadzieja – espero
bieda – mizero nauka – scienco
bierny – pasiva nie – ne
całować – kisi niebieski – blua
chcieć – voli nowy – nova
cytryna – citrono obraz – bildo
czekolada – ĉokolado ogród – ĝardeno
człowiek – homo osoba – persono
ćwiczyć – ekzerci pamięć – memoro
data – dato pisać – skribi
doskonale – perfekte podróż – vojaĝo
dziennikarz – ĵurnalisto Polak – polo
elegancki – eleganta prawda – vero
esperantysta – esperantisto radość – ĝojo
fabryka – fabriko restauracja – restoracio
ferie – ferio rodzina – familio
film – filmo serce – koro
godzina – horo słodki – dolĉa
grudzień – decembro stół – tablo
grzeczny – ĝentila szpital – hospitalo
gwiazda – stelo śpiewać – kanti
herbata – teo świat – mondo
honor – honoro świeży – freŝa
idea – ideo tak – jes
informacja – informo telefon – telefono
iść – iri turysta – turisto
jesień – aŭtuno uniwersytet – universitato
jeść – manĝi uroczy – ĉarma
język – lingvo usta – buŝo
kawa – kafo wiara – kredo
koło – rondo widzieć – vidi
kot – kato woda – akvo
kraj – lando wyznać – konfesi
kwiat – floro ząb – dento
lekarz – kuracisto zielony – verda
lekcja – leciono zoo – zoo
list – letero żądać – postuli
lubić – ŝati żyć – vivi
Zainteresował Cię język esperanto – skontaktuj się z nami: esperanto.siedlce@gmail.com
* * * * * * * * * *
Jak to się zaczęło w Siedlcach?
Oficjalnie Oddział w Siedlcach Polskiego Towarzystwa Esperantystów (dzisiejszy Polski Związek Esperantystów) powstał 13 grudnia 1908 r. i istnieje po dziś dzień. Tym samym jest najstarszym stowarzyszeniem działającym w naszym mieście, obok Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego Oddział „Podlasie” w Siedlcach, które również powstało w tym samym roku, ale nieco wcześniej tj. 22 listopada.
W styczniowym numerze z 1909 r. Pola Esperantisto (Polski Esperantysta – ukazujący się na świecie od 1906r.) możemy przeczytać po polsku i esperancku (pisownia oryginalna):
Otwarcie filji „P. T. E.” w Siedlcach.
Malfermo de filio de „P. E. S.” en Siedlce.
Dnia 13-go grudnia odbyło się oficjalne otwarcie oddziału towarzystwa w Siedlcach.
Na tydzień już przedtym na wszystkich ulicach widniał duży afisz w trzech językach (ros., pol. i esp.), zawiadamiający o otwarciu towarzystwa Esperanckiego i zapraszający mieszkańców do udziału w tej uroczystości.
Nasi towarzysze w Siedlcach uczynili wszystko możliwe dla powodzenia tego pierwszego organizacyjnego i jednocześnie propagandystycznego zebrania. Zgromadzili oni dużą ilość okazowego matrjału, zdołali zainteresować wybitniejszych przedstawicieli miasta i przygotowali bardzo ciekawy porządek dzienny.
O godz. 6-tej wiecz. w dużej Sali miejscowego Towarzystwa Muzycznego zebrało się prawie 100 osób z miejscowej inteligencji. Posiedzenie zagaił D-r Szawelski, prezes towarzystwa lekarskiego, wyjaśniając w kilku słowach cel zebrania i witając przybyłych z Warszawy gości pp: A. Grabowskiego, D-ra Leona Zamenhofa i T, Matuszewskiego. Następnie zaprosił na przewodniczącego p. Grabowskiego, który przywołał na asesorów D-ra Ostrowskiego i prof. Zbiecia.
W dłuższym przemówieniu p. A. Grabowski zapoznał zebranych z ideą Esperanta, dotknął jego dziejów w Polsce i w gorących słowach zachęcał zgromadzonych do wspólnej pracy na rzecz Esperanta. Po p. Grabowskim zabrał głos D-r Leon Zamenhof, który wyjaśnił potrzebę języka międzynarodowego i dowiódł bezzasadności argumentów wygłaszanych przeciw tej potrzebie. P. Wierzbięta, pierwszy pionier naszej idei w Siedlcach, odczytał nadesłane listy z pozdrowieniami i telegramami, między innemi telegram od D-ra L. L. Zamenhofa.
Na zakończenie wieczoru pan Wierzbięta wygłosił szczegółowe sprawozdanie o kongresie Drezdeńskim, które obudziło duże zaciekawienie wśród obecnych. Niestety, z powodu przeszkód technicznych przedstawienie obrazów niknących z kongresu nie powiodło się zupełnie.
Wyniki tego pierwszego posiedzenia w Siedlcach były bardzo pomyśle. Zapisało się do towarzystwa przeszło 50 osób – wszyscy ze sfery inteligentnej i wpływowej miasta.
Do zarządu weszli następujące osoby: D-r Szawelski, p. Wierzbięta – asesor farmacji, p. Radliński – dyrektor szkoły, pani Barszczewska – przełożona pensji, D-r Ostrowski, prof. Zbieć i p. Jaszczuk.
Zarząd zamierza wkrótce rozpocząć kurs jęz. Esperanto. P. Radliński oraz pani Barszczewska przyrzekli wprowadzić stałe wykłady Esperanta do swoich szkół. Już dziś można przewidzieć przyszły szybki rozwój sprawy naszej w Siedlcach. Od siebie życzymy nowemu oddziałowi „P. T. E.” Najpomyślniejszych rezultatów. Jesteśmy pewni, że pod kierunkiem osób, które wzięły ster w swoje ręce w Siedlcach, nasza sprawa w tym mieście nie tylko nie upadnie, lecz będzie się rozwijała szybko, jako piękny przykład dla wszystkich innych miast, w których Esperanto zaczyna dopiero się zaszczepiać.
Ówczesny Oddział miał swoją siedzibę przy ulicy Ogrodowej 27, a tworzyły go następujące osoby:
Przewodniczący: Alfons Wierzbięta – asesor farmacki
Wiceprzewodniczący: Tadeusz Radliński – dyrektor szkoły
Sekretarz: prof. Józef Zbieć
Skarbnik: Aleksander Jaszczuk
Członkowie zarządu: dr Hilary Ostrowski oraz dr Józef Szawelski.
Pozostałymi członkami Oddziału byli między innymi: Barszczewska Jadwiga, Gancwol Adolf i jego pierwsza żona Gancwol Leokadja, Życieńska Wanda, Życieński Jan.
* Źródło: Brzostowski A. B. „Adresaro de Polaj Esperantistoj por 1909”, Warszawa 1909r.
Jednak wiemy, że zanim ówczesna elita Siedlec rozpoczęła działalność esperancką, już kilka lat wcześniej w siedleckich szkołach (podstawowych i średnich) istniały Koła Esperanckie, w ramach których uczniowie uczyli się języka esperanto i tworzyli własne księgozbiory.
W „Życiu szkolnym” nr 3 z czerwca 1907r. czytamy (pisownia oryginalna):
„Dnia 7 czerwca odbyło się w szkole naszej ogólne zebranie miejscowego Koła Esperanckiego. Po zagajeniu zabrania kasjer przedstawił stan finansowy stowarzyszenia (…) Następnie złożył sprawozdanie bibljotekarz i zakomunikował, że w chwili obecnej bibljoteka zawiera z górą 60 książek esperanckich oraz prenumeruje 5 czasopism. Wspominał również o poczytności poszczególnych książek i o zainteresowaniu bibljoteką esperancką. Po przyjęciu przez zebranych rocznego sprawozdania od kasjera i bibljotekarza nastąpił wybór delegata na zjazd młodzieży esperanckiej Królestwa Polskiego, mający się odbyć w końcu czerwca w Kazimierzu nad Wisłą. (…)
Następnie została poruszona kwestja organizacji wykładów Esperanta w naszej szkole, i zgodzono się, że od początku przyszłego roku otworzone zostaną kursy, po 12 lekcji każdy. Zwrócono również uwagę na potrzebę wprowadzenia Esperanta, jako przedmiotu obowiązkowego, do 4 lub 5 klasy, w ilości jednej godziny tygodniowo i w tej mierze przyjęto pewne dyrektywy na przyszłość. Prócz tego zebrani, oceniając wielkie usługi, oddane miejscowemu Kołu przez znakomitego esperantystę pana A.G. składają mu niniejszym publiczne podziękowanie.”
Jeśli ktoś z Państwa posiada informacje, bądź materiały na temat działalności siedleckich esperantystów, szczególnie jeśli dotyczą czasów przed rokiem 1956, prosimy o kontakt z nami: esperanto.siedlce@gmail.com, tel. 796 340 243.
Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze
Oddział „Podlasie” w Siedlcach
ul. Rynkowa 24
08-110 Siedlce
tel. 25 632 77 77
tel. kom. 535 068 593
NIP 821-000-97-09
REGON 710008147
BNP Paribas Bank Polska S.A. O/Siedlce
14 2030 0045 1110 0000 0044 4210
e-mail: pttk.siedlce@wp.pl
CENTRUM INFORMACJI TURYSTYCZNEJ
ul. Pułaskiego 7
08-110 Siedlce
Centrum Informacji Turystycznej w Siedlcach
czynne jest od pon. do pt. w godzinach 09.00- 17.00
oraz w sobotę w godzinach 10.00- 14.00
Zapraszamy do kontaktu telefonicznego:
tel. 25 794-31-10
tel. kom. 535 068 593
e-mail: itsiedlce@gmail.com